İş Güvenliği Uzmanı (A)
16/12/2010 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Yapı Müteahhitlerinin Kayıtları ile Şantiye Şefleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hakkında Yönetmelik” ile 27/12/2014 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Yapı Müteahhitlerinin Yetki Belgesi Numaralarının İptal Edilmesi ile Şantiye Şefleri Hakkında Yapılacak İşlemlere İlişkin Usul ve Esaslara Dair Tebliğ” yürürlükten kaldırılmıştır.
Kaldırılan mevzuatın yerine, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan “Şantiye Şefleri Hakkında Yönetmelik ile Yapı Müteahhitlerinin Sınıflandırılması ve Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik” ile “Şantiye Şefleri Hakkında Yönetmelik” 2 Mart 2019 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanmış ve üç ay sonra 2 Haziran 2019 tarihinde de yürürlüğe girmiştir.
İşçi Sağlığı ve Güvenliği Konusundaki Sorumluluk Kime Ait ?
Yasal olarak ilk sorumlu kişi işveren sıfatında olan yapı müteahhittir. Ancak müteahhit bu konularda kendisini bilgilendirmek ve yasal gereklilikleri yerine getirmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri (iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi) ile danışmanlık ve rehberlik konusunda sözleşme yapmaktadır. Bunun dışında şantiyede işverenden (yapı müteahhidinden) sonra en üst yetkili olan şantiye şefinde de bu sorumluluk bulunuyor. İlgili kişiler üzerine düşen görevleri yapmaya gayret ederler. Bu görevlerini yaptıklarında işveren (yapı müteahhidi) tarafından yetkilerinin kısıtlanması halinde sorumlulu tutulamazlar. Görevlerini yapmadıkları takdirde ise kusurları oranında cezalandırılırlar.
Şantiye Şeflerinin Görev ve Sorumlulukları Neler Olacak?
1- Şantiye şefi, yapı müteahhidi (yüklenici) adına, yapım işinin ruhsata ve ruhsat eki etüt ve projelere uygun olarak gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan inşaat ve iş organizasyonunu sağlamak, mevzuatın öngördüğü her türlü işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemini almak, uygulamak ve uygulatmakla sorumlu olacaktır. İş kazalarında şantiye şeflerinin hukuki sorumluluğu artmıştır.
2- Şantiye şefi, inşaat ve tesisat işlerinde yetki belgeli usta çalıştırmak ve belgelerinin bir örneğini şantiye dosyasında bulundurmak zorundadır. İnşaatlarda çalışacakişçi ve ustaların mesleki yeterlilik belgelerini akredite kuruluşlarda sınava girerek almaları şarttır. İş kazalarında işçi ve ustaların mesleki yeterlilik belgelerinin bulunup bulunmadığı konusu bilirkişi, savcı ve hakimlerce sorgulanmaktadır.
3- Şantiye şefi, inşaat, tesisat ve yıkım işlerinde ilgili teknik düzenlemelere uygun malzeme ve işin niteliğine uygun makina ve ekipman kullanılmasını sağlayacaktır. İş kazalarında iş ekipmanlarının periyodik kontrol, bakım ve onarımlarının yapılmadığı konusu bilirkişi, savcı ve hakimlerce sorgulanmaktadır.
4- Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemin aldırılması yetkisine sahiptir. Bu yetkinin yapı müteahhidi (yüklenici) tarafından kullandırılmaması halinde şantiye şefi sorumlu tutulamayacaktır. Şantiye şefi, inşaatta alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemlerini yazılı olarak veya e-posta yolu ile yükleniciye bildirmediği takdirde iş kazalarından sorumlu olacaktır.
5- Şantiye şefi, görev almış olduğu inşaatta; yapım/yıkım işleri sebebiyle çevre yapılarda oluşan veya oluşması muhtemel hasarları İdaresine, meydana gelen iş kazalarını 20/6/2012 tarihli ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda öngörüldüğü şekilde ilgili mercilere (112 Acil Servis, Polis veya Jandarma ile 3 gün içinde SGK’ya) derhal bildirmek zorundadır. İş kazalarının gerçekleştiği günden sonra 3 iş günü içinde SGK’ya (Sosyal Güvenlik Kurumu’na) bildirilmemesi durumunda 11.475 Lira’ya kadar idari para cezası uygulanmaktadır.
Şantiyelerde Yüksekten Düşmeye Karşı Yeni Önlemler
5 Ekim 2013’de, “Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” yayımlanmıştı. Yaklaşık 5 yıl sonra, 31 Aralık 2018’de, “Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yayımlanmıştır.
İnşaat sektöründe gerçekleşen ölümlü ve yaralanmalı iş kazalarının yaklaşık 3’te 1’i “işçilerin düşmesi”, 10’da 1’i de “malzemelerin düşmesi” sonucu gerçekleşmektedir. Bundan yola çıkarak, 2013 yılındaki yönetmeliğe ait 5.maddede ve Ek-4’te bir kaç değişiklik yapılarak bazı hususlara netlik getirilmiştir. 2013 yılındaki yönetmeliğin ana hatlarında ve genel yapısında bir değişikliğe gidilmemiştir. Ancak esas önemli yenilik ise 2018 yılının son günündeki yönetmelik değişikliği ile yepyeni Ek-5 eklenmiştir. Ek-5’te bulunan bölümlerin benzer olduğu kısımları mevcut yönetmelikten kaldırılmıştır.
İlave edilen Ek-5’te yüksekte çalışma erişim ekipmanları; İskeleler (Ön Yapımlı Bileşenlerden Oluşan Cephe İskeleleri), Korkuluk Sistemleri (Geçici Kenar Koruma Sistemleri), Güvenlik Ağları, Yaşam Hatları (Ankraj Hatları), Cephe Platformları (Sütunlu Çalışma Platformları) için standartlara uygunluk belgesi ve kullanma talimatı el kitabı şartı konulmuş, teknik detaylar belirtilmiş, özel eğitimli çalışanlarca kurulum ve söküm işlerinin yapılması zorunlu olmuştur. Ek-5’in bazı hükümleri hemen, kalan diğer hükümleri ise 31.12.2019’da yürürlüğe girecektir.
“Yüksekte Çalışma Eğitimleri”nde inşaat işçilerine, tehlike ve riskler konusunda eğitim veriliyorken yönetmelik değişikliği sonucu kontrol tedbirleri ve güvenli çalışma yöntemlerinin de eğitim konularına dahil edilmesi zorunlu olmuştur.
2015 yılında tebliğ ile getirilen, ahşap cephe iskelelerinin TS 13662 standardına uygun olması koşulu ve 13.5 metreyi aştığı durumlarda kullanılamaması şartı bu kez yönetmeliği değişikliği içinde yer almıştır.
İskeleler (ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskeleleri) kurma, kullanma ve sökme planı, inşaat mühendisi veya inşaat teknikeri tarafından detaylı bir şekilde hazırlanmalı, ön yapımlı iskelelerin üretici firma onaylı standarda uygunluk belgesi ve talimat el kitabı şantiyede bulundurulmalıdır.
Şantiyelerde TS EN 13374 standardına uygun sertifikalı geçici kenar koruma (korkuluk) sistemleri ve TS EN1263-1/2 standardına uygun sertifikalı ara koruma amaçlı güvenlik ağları yapılan işe uygun sınıf ve tipte seçilir. Üreticiden temin edilen bakım ve kullanım talimatları el kitabı şantiyede bulundurulur. Kurulum ve sökümleri, güvenli çalışma yöntemleri konusunda özel eğitimli çalışanlar tarafından üretici talimat ve teknik detaylara uygun olarak yapılır.
Yaşam hatları, toplu koruma tedbirlerinin alınamadığı veya yeterli olmadığı durumlarda uygun ankraj sistemleri ve kişisel koruyucu donanımlar ile birlikte kullanılır. EN 353-1, EN 353-2, EN 795 veya CEN/TS 16415 standartlarına uygun olmalıdırlar. Ankraj sistemi ve yaşam hatlarının kurulum ve sökümü oldukça önemli uygulamalar olup ancak özel eğitimli kişilerce yapılır.
Şantiyelerde TS EN 1495+A2 standartlarına uygun sertifikalı sütunlu çalışma (cephe) platformları kullanılacak ve üreticiden temin edilen talimat el kitabı çalışma sahasında bulundurulacaktır. Yönetmelik değişikliğinde, sütunlu çalışma platformlarına geniş yer verilmiş, her gün kullanım öncesi kontrol edilecek noktalar, yapısal ve tasarımsal özellikleri, güvenlik donanımları, kurulum, kullanım ve söküm sırasında hassasiyetle üzerinde durulması gereken hususlar detaylıca listelenmiştir.
İş Kazalarının Önlenmesine Yönelik Öneriler
Şantiye şefi, inşaat faaliyetini yapı müteahhidi (işveren) adına yürüten, personelin ya da taşeronların sevk ve idaresini sağlayan, iş güvenliğinin sağlanması için gerekli önlemleri alan veya alınmasını sağlayan, tedbirlerin alınıp alınmadığını denetleyen, yapının fen ve tekniğe, ruhsat ve projesine uygun olarak inşa edilmesini sağlamakla yükümlü olan işveren vekili olarak tanımlanabilmektedir.
Şantiyelerde ve inşaat işlerinde, iş kazaları genellikle yüksekten düşme sonucu meydana gelmektedir. Yüksekte çalışma sırasında daha çok dikkat edilmeli ve özel önlemler alınmalıdır. “Sağlık ve Güvenlik Planı”na uygun olarak çalışılmalı, sigortalı, mesleki yeterlilik belgeli, yüksekte çalışmaya sağlık yönünden uygun raporlu, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi, yüksekte güvenli çalışma eğitimi almış, kişisel koruyucu donanımlı işçiler; toplu koruma önlemleri alınmış, günlük, periyodik bakım ve kontrolleri yapılmış, sertifikalı iş iskeleleri ve cephe platformları üstündeki işlerde, korkuluklar, güvenlik ağları ve yaşam hatları ile ilgili uygulamalarda çalıştırılmalıdır.
Tüm yapı işlerinde ve özellikle şantiyelerdeki yüksekte çalışmalarda, “işveren” sıfatıyla müteahhitlere, ana yüklenicilere ve alt yüklenicilere, “işveren vekili” sıfatıyla şantiye şeflerine ve teknik personellere önlemlerin alınması konusunda önemli görevler ve sorumluluklar düşmektedir. Yapı denetim kuruluşlarının uyarılarına, “danışmanlık ve rehberlik” yapan iş güvenliği uzmanlarının önerilerine mutlaka uyulmalıdır.
Sağlıklı ve güvenli kazasız günler dileğimizle saygılarımızı sunarız.
Kaynak :
1 – Şantiye Şefleri Hakkında Yönetmelik (2 Mart 2019)
2 – Yapı Müteahhitlerinin Sınıflandırılması ve Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik (2 Mart 2019)
3 – Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (31 Aralık 2018)