Elazığ’ın Sivrice ilçesinde meydana gelen 6.6 büyüklüğündeki ve Manisa’nın Akhisar ilçesinde meydana gelen 5.6 büyüklüğündeki depremler ve ardından devam eden artçılar neticesinde yapılarda oluşan hasarların tespiti amacıyla Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında yer alan 28 hizmet grubundan hasar tespit hizmet grubunda ana çözüm ortağı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile destek çözüm ortakları diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte sahadaki çalışmalar başlamış ve devam etmektedir. Bu yazıda afetin meydana geldiği günden bugüne kadar yapılan çalışmalar ve sahadaki tecrübeler hakkında bilgi verilecektir.
Arama kurtarma çalışmaları biter bitmez Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca 27.01.2020 tarihi itibariyle yıkım çalışmalarına başlanmıştır. Enkaz kaldırma çalışmaları yapılırken güvenlik amacıyla doğalgaz ve elektrik kesintisi yapılmıştır. Bölgede afetzedeler için AFAD tarafından çadır alanları kurulmuş ve muhtarlıklara afet çadırları verilerek ihtiyaç sahiplerine dağıtımı sağlanmıştır. Ayrıca Sivrice’de ve Merkez Kırklar Mahallesinde içerisinde mutfak, banyo ve WC’si bulunan ve yatak, battaniye, ısıtıcı, ocak gibi temel yaşam malzemelerinin de bulunduğu geçici konteyner kent kurulmuş olup vatandaşların barınma ihtiyaçları giderilmiştir.
Sivrice’de meydana gelen deprem nedeniyle yapılarda meydana gelen hasarlara ilişkin kesin hasar tespit çalışmaları tamamlanmış olup bu kapsamda, Elazığ’da incelenen binalardan, 355 adet yapının yıkık durumda olduğu, 10597 adet yapının ağır hasarlı, 20504 adet yapının az hasarlı, 1549 adet yapının orta hasarlı ve 38623 adet yapının hasarsız durumda olduğu belirlenmiştir. Hasar tespitlerine yapılan itirazların incelemesi ise devam etmektedir.
Benzer şekilde Akhisar’da meydana gelen deprem nedeniyle yapılarda meydana gelen hasarlara ilişkin kesin hasar tespit çalışmaları tamamlanmış olup bu kapsamda, Akhisar’da incelenen binalardan, 68 adet yapının yıkık durumda olduğu, 1133 adet yapının ağır hasarlı, 3101 adet yapının az hasarlı, 72 adet yapının orta hasarlı ve 2922 adet binanın hasarsız durumda olduğu belirlenmiştir. Hasar tespitlerine yapılan itirazların incelemesi ise devam etmektedir.
Elazığ ve Akhisar depremleri için verilen sayılar betonarme ve yığma binalar birlikte olarak verilmiştir. Akhisar depreminin büyüklüğü 5.6 ve Sivrice depreminin büyüklüğü 6.6 olmasına karşın iki depremin verileri birbiriyle benzerlik göstermekte olup yapıların %83’ünün hasarsız veya az hasarlı olduğu, %16’sının ise ağır hasarlı durumda olduğu, %1 civarında da orta hasarlı bina bulunduğu gözükmektedir. Hasar tespiti yapılırken Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Hasar Tespit Genelgesi ekine göre yığma binalarda orta hasar verilememektedir. Bu durum orta hasarlı bina adedine yansımış olup oransal olarak %1 civarında kalmıştır. Burada depremin büyüklüğü tek bir kriter olmayıp, derinliği ve merkez üssü, yapıların mevcut kat adedi, inşa edildikleri yıl, mevcut yapı kalitesi (beton dayanımı, donatıdaki korozyon durumu), mühendislik hizmeti alıp almadıkları (ruhsatsız veya ruhsatlı olarak inşa edilmiş olmaları) dikkate alınarak hepsi bir arada değerlendirilmelidir.
Hasar tespiti yapılırken aynı kişiye ait binalardan taşıyıcı sistemleri farklı olan binaların her biri için ayrı hasar tespiti yapılmıştır. Hasar durumu ne olursa olsun bina cephe ve dış kapı numarasını gösterir 2 adet fotoğraf çekilmiş ve orta veya ağır hasar kararı verilmişse hasarları gösteren en az 2 adet fotoğraf daha çekilerek sisteme yüklenmiştir. Kapalı durumda olan ve içeri girilemediği için hasar tespiti yapılamayan binaların da 2020/2 nolu Elazığ Valiliği Genel Emri ile kolluk marifetiyle girilerek hasar tespit çalışmaları yapılmıştır.
Kesin Hasar Tespitlerinin mahallinde ilanından itibaren 30 günlük itiraz süreci başlamış ve afetzede kesin hasar tespit sonucuna İdareye verdiği bir dilekçe ile duyurulan süre içinde itiraz ettiyse bu afetzedenin yapısı İtirazlar Hasar Tespit Çalışmalarında farklı bir ekip tarafından tekrar incelenmektedir. Afetzedeler binalara ait hasar tespit sonuçlarını hasartespit.csb.gov.tr adresinden de görebilmektedirler. İtiraz Hasar Tespit Çalışmalarıyla binanın hasar durumu nihai olarak belirlenmiş olmaktadır ve bir daha tespit yapılmamaktadır. Bu tespitten sonra mal sahibi hasar durumunun doğru olmadığını iddia ediyorsa mahkeme kanalıyla yargı yoluna başvurması gerekmektedir.
Hasar tespit çalışmalarında drone kullanımı da yapılarak bölge bazında yıkılan binaların tespiti ve riskli alan ilan edilecek veya riskli yapı tespiti yapılacak bölgelerin tespiti yapılmıştır. Drone kullanımıyla Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğümüzce Elazığ haritasına işlenmiş ve bu haritalar yardımıyla hasarın fazla olduğu bölgelerde çalışmalar yoğunlaşmıştır. Ayrıca saniyede 2 milyon nokta atabilen ve bina eğilme olup olmadığını ve enkaz kaldırma noktasında yardımcı olan lazer tarayıcısı kullanımı da yapılmıştır.
Ayrıca, yıkık bina sayısının fazla olduğu bölgelerde yıkılmamış ancak ağır hasarlı olmayan binalara ilişkin riskli yapı tespitleri yapılmıştır. Bu binaların rölevesi ve mevcut taşıyıcı sistem projeleri elde edilmiş, gezici laboratuvar ekibiyle de karot alımı ve donatı tespiti yapılarak riskli yapı tespitleri tamamlanmıştır. Analiz sonucu Riskli olarak tespit edilen binaların yıkımları gerçekleştirilmiştir ve bu sayede minimum ada bazında dönüşüm ve yeniden inşa süreci başlamıştır. Çalışmalar kapsamında Abdullah Paşa, Mustafa Paşa ve Rüstem Paşa Mahallesinde 3 ayrı bölge riskli alan olarak ilan edilmiş olup bu bölgelerdeki çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca resen yürütülmektedir.
Elazığ’da ilk etapta TOKİ bünyesinde yapılan yaklaşık 400 rezerv konutta hak sahibi olma imkanı verilmiştir. 2020 yılının sonuna kadar zemin+3 ve zemin+4 olacak şekilde Elazığ’da 20.417 ve Malatya’da 4.448 adet konutun bitirilmesi hedeflenmektedir. Daireler 3+1 brüt 120 m² ve 2+1 brüt 90 m² olarak planlanmıştır.
Köylerde ise Tarım Köy projesi kapsamında çelik konstrüksiyon tek katlı konutlar yapılacak. Mevcutta ahır varsa yeni yapılan konutun da ahırı olacak şekilde projelendirilecek.
Yeni yapılan konutlarda hak sahipliği edinme noktasında mevcutta ağır hasarlı yapısı bulunanlar hak sahibi olacak, mevcut binanın arsa ve enkaz bedeli yapım bedelinden düşülerek geri kalan kısmın ödemesi yapılacaktır. Ayrıca, binaları yıkılan veya dönüşüme giren yerde yaşayan vatandaşlarımıza kira yardımı ve taşınma yardımı yapılmaktadır. Hasarsız veya az hasarlı binalara yönelik güçlendirme kredisi, yeni konut alma ve konut kredisi yardımı yapılmamaktadır.
Orta hasarlı binaların mal sahiplerinin 1 yıl içerisinde binalarını güçlendirmeleri gerekmektedir. Orta hasarlı binalar için mal sahiplerine AFAD tarafından konut için 27 bin TL ve ahır için 18 bin lira faizsiz güçlendirme kredisi verilmekte ve mal sahibi bu kredinin ilk 2 yılı ödemesiz olmak üzere, sonraki 8 yılda eşit taksitlerle ödemesini yapacaktır. Mal sahipleri binalarını 1 yıl içerisinde güçlendirmediği takdirde yapı için yıkım süreci başlatılacaktır. Ayrıca orta hasarlı mal sahiplerine 5 bin TL taşınma ve kira yardımı yapılmakta, kiracılar için ise 2 bin 500 TL yardım yapılmaktadır. Güçlendirme için belediyeye başvurularak güçlendirme ruhsatı alınmaktadır. Güçlendirme için Kat Mülkiyeti Kanunu koşulları geçerli olup bina maliklerinin %50’sinin güçlendirme için onay vermesi gerekmekte aksi takdirde bina için yıkım işlemleri başlatılacaktır.
Ağır hasarlı konutların mal sahiplerine yönelik yeni yapılan konutların maliyeti konut yapım yöntemine göre hesaplanmaktadır. Konut veya ahırlar için çıkan maliyeti mal sahibi 2 yıl ödemesiz olmak üzere, sonraki 18 yılda faizsiz olarak eşit taksitlerle ödemesini yapacaktır. İşyerleri için çıkan maliyeti mal sahibi 2 yıl ödemesiz olmak üzere, sonraki 8 yılda %4 faizle eşit taksitlerle ödemesini yapacaktır. Ayrıca ağır hasarlı mal sahiplerine 11 bin TL taşınma ve kira yardımı yapılmaktadır. Binası yıkılan ve içinden eşyalarını alamayan mal sahiplerine ise il ve ilçe merkezlerinde 30 bin TL, köy ve kırsal mahallelerde 5 bin TL yardım yapılmaktadır.
Ağır hasarlı olan ve DASK’ı bulunan evler için hem yeni konutlardan verilecek hem de DASK’tan parasını alabilecektir. Mal sahiplerinin kendisi veya eşinin üzerine olması fark etmeksizin birden fazla ağır hasarlı konutu bulunan afetzedeler yeni yapılan konutlardan en fazla 1 adet alma ve konut kredisi kullanma hakkına sahiptirler. Aynı bölgede 1 hasarlı 1 de az hasarlı/hasarsız konutu bulunan mal sahipleri yeni yapılan konutlardan alma hakkına sahip olmayacak, binaların farklı ilçelerde birbirinden uzak olması durumunda 1 adet yeni konutlardan alma ve konut kredisi kullanma hakkına sahip olacaklar. Aynı konutta birden fazla aile yaşaması durumunda sadece mal sahibi olan kişiye 1 adet yeni konut alma ve konut kredisi kullanma hakkı verilecektir. Bu binalarda kiracı olarak oturanlara ise konut kredisi desteği verilmemektedir.