Y. İnş. Müh.
Giriş
Değer Mühendisliği (Value Engineering), İnşaat Sektörü dahil pek çok sektörde özellikle son yıllarca sıkça karşımıza çıkan bir kavram.
Öncelikle yurt dışı müteahhitlik hizmeti yapan firmalarımız, özellikle büyük çaplı projelerde, Değer Mühendisliği uygulamaları ile karşılaşabiliyorlar.
Ne var ki, kavramın yanlış anlaşılması ya da uygulama tekniklerinin yeterince bilinmemesi, projelerin yürütülüşü sırasında ciddi sıkıntılara neden olabiliyor.
Bu yazının amacı, özellikle uluslarası orta-büyük ölçekli projelerde çalışacak mühendislere ve yüklenicilere Değer Mühendisliği kavramını tanıtmak, esasen bir yönetim tekniği olarak konumlandırılabilecek uygulamanın temel esasları hakkında bilgi vermek olarak özetlenebilir.
Tarihçe
Değer Mühendisliği (DM) kavramının ilk kez 1940 yılında 2. Dünya Savaşı sırasında, Amerikan General Electric (GE) şirketinde, satınalma-lojistik işlerinde çalışan Lawrence D. Miles(1904-1985) adlı bir mühendis tarafından ortaya atıldığı biliyoruz.
Söz konusu yıllarda pek çok ABD firması, müttefiklere silah yetiştirmek için maksimum kapasite ile üretim yapmaya çalışıyor.
GE ’de, üretimde kullanılan bazı malzemelerin temininde sıkıntılar ortaya çıkınca, Lawrence, ayni işlevi görebilecek alternatif malzeme arayışına giriyor. Öngörülen maliyetten daha düşük, üstelik temin süresi çok daha kısa, alternatif malzemeler olduğunu görüyor ve bunların hızla siparişini vererek üretimin aksamadan devamlılığını sağlamış oluyor.
Lawrence tarafından ortaya atılan bu yöntem o yıllar GE içinde Değer Analizi (Value Analysis) olarak adlandırılıyor.
1970 lerin başlarında, üniversite – sanayi iş birliği vizyonu ile, GE üst düzey yöneticilerinden, aynı zamanda McGill Univercity – Mühendislik Fakültesi danışma kurulu üyesi Robert Sproule, bu yeni kavramın üniversitede eğitim programına alınmasına önayak oluyor.
Bugün Değer Mühendisliği başta ABD’ de olmak üzere pek çok ülkede üniversitelerin eğitim programlarına girmiş durumda.
Yıllar içinde Değer Mühendisliği, üretimin olduğu hemen tüm sahalarda kullanım alanı buluyor.
İnşaat sektöründe kullanımı ise oldukça erken yıllarda; 1960 larda ABD de başlıyor.
Bugün, özellikle orta-büyük ölçekli projelerde ABD, Japonya, Fransa, İtalya ve İngiltere başta olmak üzere pek çok ülkede DM’ in kullanılmakta olduğunu görüyoruz.
Yönetim Tekniği Olarak Değer Mühendisliği
Değer Mühendisliği, inşaat sektöründe değer artışına ve maliyetlerin azaltılmasına önemli katkılar sağlayabilen kanıtlanmış bir yönetim tekniğidir.
Değer Mühendisliğinin baz aldığı üç ana hedef;
“KALİTE – MALİYET – HIZ” olarak özetlenebilir.
Bu üç temel hedef kapsamında amaç müşteri tarafından talep edilen ürünün;
- En iyi kalitede,
- En az maliyetle,
- En kısa sürede temin edilmesidir.
DM tekniğinde bir ürünün değeri, maliyetin performansla olan ilişkisi üzerinden hesaplanır.
Hedef performansa karşı gelen maliyetin azaltılması doğal olarak “değer” i arttırır.
Bir yandan maliyet en aza indirilirken öte yandan, beklenen kaliteden taviz vermeksizin ürünün hızlı bir şekilde temini garanti edilmelidir.
Değer Mühendisliği çalışmasında; örneğin bir binanın, ömrü boyunca en düşük toplam maliyetle, temel işlevlerini yerine getirmesi hedeflenir. Bu hedef doğrultusunda, binayı ortaya çıkaran tüm bileşenler (tasarım, malzeme, işçilik vb.) yaratıcı ve organize bir yaklaşımla analiz edilir.
Maliyet hesabında, sadece ilk yapım maliyeti değil, yapım maliyeti ile birlikte; bakım/kullanım/işletim sürecinde oluşacak maliyetler de değerlendirmeye dahil edilir.
Değer Mühendisliği Uygulaması
Değer Mühendisliği, alışılagelmiş maliyet yönetiminden ileri bir teknik olarak ele alınmalıdır.
Uygulamada, yönetim süresince doğruluğu kanıtlanmış araç ve teknikler belli bir koordinasyon içinde kullanılır.
Öncelikle, ürünün fonksiyonları üzerine yoğunlaşarak maliyet azaltıcı fikirler geliştirilir. Maliyet arttırıcı “gereksiz” kalemler belirlenir, kaliteyi ve teslim sürelerini olumsuz yönde etkilemeyecek olanlar iptal edilir.
Değer Mühendisliği; müşteri tarafından gereksinim duyulan fonksiyonları gözden geçirerek ayni hedefe farklı görüş açılarından yaklaşarak daha düşük maliyetle ulaşmayı sağlayacak bir mamul tasarım faaliyetidir.
Uygulama “İş Planı” ile başlar. Şekil – 1’ de, hemen tüm DM uygulamalarında ele alınan ana aktiviteleri içeren örnek bir İş Planına ait akış şeması verilmiştir.
Şemada ana aktiviteler beş temel aşamada ele alınmıştır;
1. Bilgi toplama süreci,
- Yaratıcılık süreci,
- Değerlendirme süreci,
- Geliştirme süreci
- Sunum aşaması.
Şüphesiz bu aşamalar, projenin özelliklerine ve yapılacak çalışmanın kapsamına göre daha da detaylandırılarak arttırılabilir.
1. Bilgi Toplama Süreci:
Proje ile ilgili tüm bilgilerin toplandığı süreçtir. Bu aşamada, mali ve teknik tüm proje bilgilerinin bilinmesi, müşteri, yapıyı kullanacaklar, tasarımı yapan ve yapımcı firma talep ve beklentilerinin alınması söz konusudur.
Bilgi toplamada olabildiğince detaya inmek gerekir. Yapının genel fonksiyonları ile ilgili bilgiler kadar, bu fonksiyonu oluşturan yapı bileşenlerinden beklentiler de DM çalışmasında son derece önemlidir. Bilgilerin toplanması karşılıklı görüşmeler ve anket tarzı sorgulamalar şeklinde yapılabilir.
2. Alternatif Geliştirme – Yaratıcılık Süreci:
Değer Mühendisliği çalışmasının kilit önemde aşamasıdır. Bu süreçte, aşağıdaki tipte sorulara yanıtlar aranır;
- Gereksinmeleri karşılamanın yolları nelerdir?
- İstenen işlevi başka neler gerçekleştirebilir?
- Ayni fonksiyonları sağlayabilecek alternatif
- Malzeme ve detaylar nelerdir?
- Başka ne gibi alternatifler vardır?
Bu aşamada mümkün olan tüm alternatiflerin çalışılması önemlidir. Alternatif sayısı olabildiğince arttırılmalıdır. Bu noktada yaratıcılık öne çıkar.
3. Değerlendirme Süreci:
Bu aşamada tüm alternatifler, gerekli fonksiyonları ne kadar iyi karşıladıkları ve maliyet tasarruflarının ne ölçüde olacağı, süresel kazımlar da dikkate alınarak değerlendirilir, elenecek alternatifler belirlenir.
4. Geliştirme Süreci:
Değerlendirme sonucu elenecek alternatiflerden geriye kalanlar detaylandırılarak; fonksiyonel, mali ve süresel açıdan destekleyici bilgilerle donatılır.
5. Sunum Aşaması:
Bu aşamada seçilmiş alternatifler, karar için ilgililere sunulur.
Sunum sözlü ve/veya görsel olarak yapılabilir.
Değer katacağı öngörülen tüm alternatifler üzerinde ilgililerin görüş ve onayı istenir.
Çalışmalar kabul edilebilecek alternatif belirlenip onaylatılıncaya kadar devam eder.
Onaylanan alternatif öngörülen iş programına sadık kalınarak uygulanır.
Proje yönetiminin, DM çalışmalarını ve bu çalışmalar sonrası çıkacak ilave aktiviteleri genel iş programı içinde dikkate alması ve yakından takip etmesi gerekir.
Değer Mühendisliği çalışmasının, projenin tasarım veya yapımında bizzat rol alan ekibin dışında ayrı bir ekip tarafından yürütülmesi gerekir.
Oluşturulacak ekip; müşteri – tasarımcı- yapımcı ve işletmeci ile yakın koordinasyon içinde çalışmalıdır.
Değer Mühendisliği her ne kadar projenin her safhasında uygulanabilir olsa da çalışmanın olabildiğince erken, tercihan tasarım sürecinde başlatılması beklenen faydayı arttıracaktır.
İdeali, kritik kararların alınmasını takiben yapılacak tasarım çalışmaları aşamasıdır.
Bu açıdan ön mühendislik çalışmaları devamında yapılacak detay mühendislik çalışmaları aşaması değer mühendisliği çalışmaları için en uygun zamanlama olarak düşünülebilir.
Sonuç
Bir yönetim tekniği olarak Değer mühendisliğinin, ürüne kazandırdığı katma değer açısından ülkemiz inşaat sektöründe de kullanımının yaygınlaşması, şüphesiz sektöre ek değer kazandıracaktır.
Bu açıdan, Değer Mühendisliği kavramının ve tekniklerinin üniversitelerin eğitim programlarında yer alması son derece önemli ve yerinde bir yaklaşım olacaktır.
Özellikle, alternatif çözümlere olanak tanıyan büyük / orta ölçekli EPC(1) ya da Design & Built(2) tipi projelerde teklif aşamasında yapılabilecek Değer Mühendisliği çalışmalarının rekabette ciddi avantaj sağlayabileceği, yüklenicilerce dikkate alınması gereken önemli bir konudur.
Doğru bir ekiple yapılacak Değer Mühendisliği çalışması ile proje karlılıklarının arttırılabileceği yadsınamaz bir gerçektir.
Kaynaklar
Prof. Nitin L. Rane : Application Of Value Engineering Techiques in Building Construction Projects (https://core.ac.uk/download/pdf/144786379.pdf)
Apurva J Chavan :Value Engineering in Construction Industry (https://www.ijaiem.org/volume2issue12/IJAIEM-2013-12-04-007.pdf)
Barry Kent Loveless :Value Engineering In The Construction Process (The Faculty of the School of Civil Engineering – Georgia Institute of Technology)
Ali Şahin ÖRNEK :Bir Yönetim Tekniği Olarak Değer Mühendisliği(https://www.academia.edu)
(1) EPC:(Engineering- Procurement- Construction): Mühendislik- Satınalma- Yapım. Daha çok Rafineri, petrokimya, enerji santrali, boru hattı, depolama terminali vb. endüstriyel tesisler için uygulanan proje tipidir.
(2) Design & Built:EPC tipi uygulamalara benzer şekilde; tasarım, satınalma ve yapım işlerinin tek bir ana yüklenici tarafından üstlenildiği, ancak daha çok yüksek bina, sağlık ve spor kompleksleri vb. orta / büyük ölçekli inşaat projeleri için uygulanan proje tipidir.