Mühendislik etiği

Neden Mühendislik Etiği?

Mühendislik etiği, mühendislerin mühendislik uygulamaları için geçerli olan ve mesleğe, topluma, işe, işverene, meslektaşlarına karşı uymaları gereken etik davranışlar bütünüdür. Bilimsel bir disiplin olarak bilim felsefesi, mühendislik felsefesi ve teknoloji etiği gibi konularla yakından ilgilidir. Mühendislik etiğinin tek bir uygulaması ve standardı yoktur, dallara göre değişen anlamı ve uygulaması vardır.[1]

Mühendislik mesleğinde ilk çarpıcı gelişmeler, bunların endüstride ve normal yaşamdaki yansımaları birinci sanayi devrimi ile daha göze görünür olmuş, mesleğin kurumsal yapıya kavuşması bu yıllarda başlamıştır.

Genel bir tanımlama ile mühendislik; yaşam için zorunlu ya da yararlı olabilecek gereksinmeler için bilimsel ve teknik çözüm üretme sanatıdır. Mühendis bu sanatı icra ederken güvenliği, kullanışlılığı ve maliyeti birlikte düşünmek zorundadır.

Mühendisin tasarladığı ve ortaya çıkardığı ürün çoğu kez insan yaşamını ve yaşadığı çevreyi doğrudan etkiler. Bu da mühendisin önemli bir mesleki   sorumluluk üstlenmesini zorunlu kılar.

Bu noktada işin etik kurallara uygun olarak yapılması son derece önemlidir. Etik kurallara uygun çalışmak insanların güvenini kazanmanın yanısıra müşterilerle uzun süreli iş ilişkisinin kurulabilmesinin de önünü açar.

Mühendis ister kendi başına ister bir kuruma bağlı   çalışıyor olsun, etik dışı bir davranış öyle ya da böyle bir şekilde gün yüzüne çıkar. Bu da kişinin ya da çalışılan kurumun itibarsızlaşmasına neden olur.

Gelişen iletişim ve bilgi teknolojilerinin sağladığı olanakları kullanarak; Tokyo’da etik açıdan yanlış bir karar verildiğinde, aradan çok zaman geçmeksizin bunu Londra’ dan duyabiliyoruz.
Pragmatik bir bakış açısıyla şunu söyleyebiliriz; siz ya da çalıştığınız kurum etik değerlere uygun olmayan bir karar aldığında bir gün mutlaka haberlerde yer alırsınız.

Etik nedir?

Etik, Yunanca ethos “töre” sözcüğünden türemiştir. Ancak tarihi süreç içinde töre sözcüğünden farklı anlamda kullanılmaya başlanmıştır.

Etik kavramıyla ilgili tarihteki ilk çalışmalar antik çağda sağlık bilimleri alanında “Hipokrat Yemini” olarak karşımıza çıkmaktadır.

İlk yazılı çalışmaya, 1793 yılında Birleşik Krallık, Manchester’da tıp doktoru olarak çalışan Thomas Percival’ ın sağlık bilimleri alanındaki ilk modern etik kurallar denemesi ile tanık olmaktayız.

Sağlık bilimleri alanında yapılan çalışmaların açtığı yolu daha sonra mühendisler, mimarlar ve diğer meslek gruplarının takip ettiğini görmekteyiz.

Bu kapsamda, Dünya’nın birçok ülkesinde farklı meslek gruplarınca etik kurallar üzerine pek çok farklı türden çalışma yapıldığı bilinmektedir.

Ahlak ve Etik:

Bu iki kavram sıkça karıştırılır.

Ahlak;

• Kişiler arası ilişkileri oluşturan değerler sistemidir
• İnsanların yaşadıkları topluluk içinde nasıl davranacaklarını şekillendirir

Etik ise;

• İnsan davranışlarını evrensel açıdan değerlendirir,
• Evrensel bakış açısı ile değer yargılarını inceler, araştırır, bunlarla ilgili ilkeleri oluşturur.

Bu açıdan, etik ilkeler evrenseldir ve herkes (tüm toplumlar) için geçerlidir.

Oysa ahlaki ilkeler görecelidir, töreseldir, dinseldir ve toplumdan topluma farklılık gösterebilir.

Her yasal olan etik, her etik olan yasal olmayabilir.

Örnekler:

I – Vergi ödemek, iş yeri güvenliğini sağlamak>> “Etik+ Yasal”

II – Vergiden kaçınmaya çalışmak>> Etik dışı ancak mevzuata uygun hareket edildiği takdirde yasa dışı olmayabilir…

III- Yapı denetiminde yanlış bir uygulamayı görmezden gelmek, düzeltilmesini talep etmemek>> “Etik dışı + Yasa dışı”

IV- Greenpeace’ in çevre koruma ile ilgili bazı protesto eylemleri>> Etik ancak Yasa Dışı olabilir.

Mühendislik Etiği:

Mesleki etik; meslek etkinliklerinin sürdürülmesi aşamasında ahlaki ve mesleki ilkelere göre hareket etme disiplinidir. Her meslek için mesleğin kendisine özgü etik ilkeler söz konusu olabilir.

Ancak değişmez üç kural vardır:

1. Dürüstlük
2. Şeffaflık
3. İşinin ehli olmak (Liyakat)

Mühendislik etiği öğretisinde amaç;

Mühendislerin bir etik sorunla karşılaştıklarında çözüme;

Ne yapabiliriz?  değil,

Ne yapmalıyız? şeklinde yaklaşmalarını sağlamaktır.

Mühendislik Etiği İlkeleri:

Dünya mühendisler Birliğinin 5 Ekim 1977 tarihinde kabul ettiği Mühendislik Etiği’ nin yedi maddelik temel ilkeleri şu şekildedir:

1. Mesleki görevler yerine getirilirken, toplumun güvenliği, sağlığı ve refahı en önde tutulmalıdır.
2. Her mühendis sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidir.
3. Yapılacak açıklamalar ve raporlar objektif olmalı, sadece gerçek bilgiye dayanmalıdır.
4. Mesleki konularda, İşveren veya müşteriler için güvenilir bir vekil olarak davranılmalı, çıkar çatışmasından kaçınılmalıdır.
5. Hizmetlerin yerine getirilmesinde meslek onuru korunmalı, haksız rekabet içine girilmemelidir.
6. Meslek onurunun ve değerinin yüceltilmesi için çalışılmalıdır.
7. Kendi mesleki gelişmelerini devam ettirmeli, yönetimleri altındaki mühendislerin de mesleki gelişmeleri için olanaklar sağlamalıdır.

Etik kodların ortak noktaları:

• Mühendisler öncelikli olarak kamunun sağlığını, güvenliğini ve refahını gözetmek durumundadırlar. Bu söylem etik kodların çoğunda birinci ana ilke olarak benimsenmiştir.
• Diğer yükümlülükler önem sırasına göre sıralanır. Örneğin; güvenlik çıkar çatışmasından daha önceliklidir.

Okuma tavsiyesi:

• İoanna Kuçuradi         : Etik
• İoanna Kuçuradi         : Ahlak, Etik ve Etkiler
• İoanna Kuçuradi         : İnsan ve Değerleri

---

[1] VİKİPEDİ – Mühendislik Etiği